Anh Jim ở Atlanta, Geogria, đang nghe đài Sirius Radio, chương trình đang lên sóng cùng Steve Ray, Câu hỏi của bạn liên quan đến Đức Maria, Mẹ Chúa Giêsu.
Vâng, cảm ơn hai anh vì tất cả những gì các anh đã làm. Thật tuyệt khi được nghe và trò chuyện với cả hai cùng lúc. Câu hỏi của tôi đặt ra là cuộc đời Đức Mẹ sẽ thế nào sau khi Chúa chịu khổ hình, chịu chết, và phục sinh; Mẹ sẽ sống ở đâu, những nguồn lịch sử và có thể là những truyền thuyết nào cho biết những điều đó. Kể cả việc Mẹ qua đời ở đâu.
Một số người nói ở Êphêsô, số khác bảo Giêrusalem. Tôi chỉ tò mò muốn biết mình biết gì?
Rất tốt, để tôi bắt đầu bằng lời này, nơi Mẹ qua đời không được Kinh Thánh hay bất kỳ nguồn nào chỉ ra một cách rõ ràng vấn đề là cần nhìn lại những điều chúng ta đã biết, về những truyền thuyết đã có từ sớm, về những bản văn đầu tiên, về khảo cổ học, và tất cả những thứ khác. Mẹ Maria – trong bộ phim của tôi – Tôi đã làm một bộ phim có tên Đức Maria, Mẹ Thiên Chúa, và tôi đã quay tại 3 nước, chúng tôi đã đến từng thành phố và địa danh nơi Mẹ Maria đã từng ở, và chúng tôi đã bàn về khoảng thời gian Mẹ ở đó, và cách thức tôi mô tả điều này trong bộ phim là khi Chúa Giêsu chịu chết trên thập giá, Người nhìn xuống và Người thấy Mẹ của mình, và Người nói, “Thưa bà, Gioan bây giờ sẽ thành con bà.
Và Gioan, Maria (Mẹ ta) bây giờ sẽ là Mẹ con.”
Nói cách khác, tại sao Người lại làm như vậy? Chúng ta sẽ bắt đầu ngay tại điểm này. Bởi vì Mẹ Maria không có người con trai nào khác.
Đức Giêsu có thể có nhiều anh em, từ “anh em” mang nghĩa họ hàng nhưng Mẹ Maria không có người con trai nào khác. Và vì thế Mẹ có thể lâm vào cảnh túng thiếu, vì nếu một người phụ nữ không có chồng hay con trai, thì người phụ nữ ấy sẽ không và đã không thể sở hữu tài sản. Họ không được xã hội bảo vệ và không có việc làm cũng như các phúc lợi vào thời ấy. Bạn cần có một người con trai.
Và bởi vì Mẹ không có con trai, Đức Giêsu đã chăm sóc Mẹ Người cho đến giây phút cuối cùng và đã trao phó Mẹ cho thánh Gioan để Mẹ có một mái nhà, và Người biết Mẹ sẽ được chăm sóc tốt.
Chúng ta biết, sau này, Gioan trở thành giám mục thành Êphêsô.
Tôi biết đó là nơi đặt bia mộ của ngài ấy, tôi thường dẫn người ta
đến đó luôn.
Thánh Gioan đã ở Êphêsô và ngài đã đưa Mẹ Maria đi cùng. Có một thánh đường ở Êphêsô được xây trước thế kỷ thứ 4, bởi vì vào năm 431 đã diễn ra một Công Đồng; Công Đồng chung III đã diễn ra ở Êphêsô trong một thánh đường gọi là Nhà Thờ Đức Trinh Nữ Maria. Vào thời ấy họ không bao giờ đặt tên thánh đường theo tên một người nào nếu người này chưa từng hiện diện ở đó và họ đã đặt tên cho thánh đường ấy theo tên Mẹ. Và Công Đồng đã đặc biệt chọn Êphêsô để tổ chức bởi vì Công Đồng sẽ hướng về Mẹ Maria, và họ thành lập Công Đồng ở Êphêsô là nơi Mẹ đã sống, trong một Vương Cung Thánh Đường lớn được gọi là Nhà Thờ Đức Trinh Nữ Maria.
Và tại đó họ định tín rằng Mẹ Maria được gọi là “Theotokos,” Mẹ Thiên Chúa.
Hiện nay có một ngôi nhà bên cạnh ngọn đồi, nơi một nữ tu người Đức
tức Chân Phước Anne Catherine Emmerich đã có một thị kiến về điều này, bà chưa từng đến đó, và bà đã kể cho một vài tu sĩ biết nơi ấy ở đâu; họ đã đến và khám phá ra nền móng của ngôi nhà và hiện nay chúng tôi đến đó, chúng tôi cử hành thánh lễ. Nền móng ấy nằm ở trên sườn đồi hướng về Êphêsô.
Còn bây giờ, đây là điều mà tôi nghĩ đã xảy ra:
Jim, tôi nghĩ rằng khi Mẹ Maria được khoảng 70 tuổi, thánh Gioan trở lại Êphêsô — Tôi xin lỗi.
Trở lại Giêrusalem để họp Công Đồng. Việc này được nhắc đến trong sách Công Vụ Tông Đồ XV. Và trong sách Công Vụ Tông Đồ chương 15, đấy là vào năm 49 sau Công nguyên, các Tông Đồ trở lại Giêrusalem vì Công Đồng này.
Và tôi nghĩ tại thời điểm đấy thánh Gioan đã đưa Đức Mẹ đi với ngài, và Mẹ chọn để từ trần trên núi Sion bởi vì Mẹ không muốn mình từ trần ở một thành phố ngoại đạo như Êphêsô.
Mẹ là con gái Sion, Mẹ đã trở về núi Sion để chết tại nơi của Mẹ.
Thật long trọng khi được chết với tổ tiên của mình. Thậm chí trong Kinh Thánh còn nói rằng người ta được an táng với tổ tiên của mình.
Đó là một điều rất quan trọng với người Do Thái, nên tôi nghĩ Đức Maria đã trở lại.
Trên đỉnh núi Sion có một ngôi nhà thờ tên là Tu Viện Đức Mẹ Ngủ.
Đây là nơi Mẹ Maria đi vào giấc ngủ. Việc mẹ ngủ hay chết Giáo Hội không xác định.
Nhưng điều Giáo hội tuyên bố là, vào thời điểm cuối cùng của cuộc sống dương thế,
Mẹ đã được đưa lên Thiên Đàng, cả hồn lẫn xác.
Và có một bức tượng Mẹ đang nằm ở ngôi nhà thờ ấy để tưởng nhớ về nơi
Mẹ đã đi vào giấc ngủ. Rồi cũng có một ngôi mộ và nó vẫn ở đó đến ngày hôm nay, nơi đó gọi là Nhà thờ Mộ Đức Maria. Ngôi nhà thờ nằm ở thung lũng Kidron cách khu vườn Ghêtsêmani không xa lắm. Và ngôi mộ ấy cũng được gọi với cái tên Nhà Thờ Đức Mẹ Lên Trời. Mẹ Maria đã được đặt vào ngôi mộ đó, và khi các thánh Tông đồ trở lại, Mẹ đã biến mất vì Mẹ đã được thăng thiên tiến về Thiên Đàng từ Giêrusalem. Và tôi đưa tất cả điều ấy vào bộ phim của tôi “Maria, Mẹ Thiên Chúa”.
Chuyển ngữ: Huy Văn
Hiệu đính: Minh Vương
Phụ đề: Thiên Kính, SJ
---------------------------------------------------------------------------
Đức Mẹ ly trần ở đâu?
Ngôi nhà của Đức Mẹ Maria ở gần thành phố cổ Êphêsô, phía tây nam Thổ Nhĩ Kỳ.
Chúng ta mừng lễ Đức Mẹ hồn xác lên trời; nhiều lần các Đức Thánh Cha đã viếng thăm ngôi nhà của Đức Mẹ ở Êphêsô bên nước Thổ-nhĩ-kỳ. Có phải đây là nơi mà Đức Mẹ lìa đời không?
Lịch Phụng vụ đặt tên cho lễ mừng vào ngày 15/8 là lễ Đức Mẹ hồn xác lên trời. Nói đúng ra, tên của ngày lễ được lấy từ tín điều của Giáo hội công giáo, mà nếu dịch đúng ra phải nói “Đức Mẹ được cất về trời” (In Assumptione Beatae Mariae Virginis). Bên các giáo hội Đông phương, nơi xuất phát của lễ này, thì danh xưng là “Đức Mẹ an giấc” (Dormitio sanctae Mariae), hay là “ngủ yên”. Chung quanh ngày lễ này có rất nhiều câu hỏi được đặt ra mà tôi không thể nào trả lời trong vòng 10 phút được, mặc dù chỉ muốn giới hạn vào phạm vi lịch sử chứ không đi vào khía cạnh thần học. Những câu hỏi chính mang tính cách lịch sử có thể tóm lại như thế này: Đức Mẹ ly trần lúc nào, ở đâu? Dựa vào tài liệu nào mà biết được? Từ hồi nào phụng vụ mừng lễ Đức Mẹ an giấc?
Đức Mẹ ly trần lúc nào? Câu hỏi này dễ trả lời hơn cả phải không?
Không có câu hỏi nào dễ hết, bởi vì tất cả đều liên hệ với nhau, và móc nối với câu hỏi căn bản là: dựa vào tài liệu nào mà biết được những chi tiết về cuộc đời của Đức Mẹ Maria? Tài liệu lịch sử quan trọng nhất của đức tin Kitô giáo là Tân ước. Thế nhưng Tân ước chỉ cho thấy sự xuất hiện của Đức Maria trong cuộc đời của Chúa Giêsu, kể từ khi Truyền tin, Giáng sinh, cho đến lúc Chúa chết trên thập giá. Đức Maria còn được nhắc đến một lần nữa nơi sách Tông đồ công vụ (1,14), kể lại sự hiện diện của Người với các môn đệ ở Giêrusalem cầu nguyện trong thời gian chuẩn bị lãnh nhận Chúa Thánh Thần. Từ đó trở đi, không ai biết Người sống chết ra sao. Một cách tương tự như vậy, không ai biết được cuộc đời của Đức Maria trước lúc được Truyền tin như thế nào, thân thế ra sao.
Lịch phụng vụ cho chúng ta biết quý danh của song thân Đức Maria là thánh Gioakim và thánh Anna đấy chứ.
Đúng rồi, nhưng dựa vào chứng tích nào. Tân ước không có nói gì hết. Trước sự im lặng của Tân ước, các thế hệ Kitô hữu tiên khởi đã tìm cách lấp đầy các lỗ hổng về cuộc đời Đức Maria bằng những tài liệu mà ngày nay chúng ta gọi là “ngụy Phúc âm”. Thoạt nghe nói đến “ngụy thư”, có lẽ nhiều người nổi da gà. Thực ra ở đây, “ngụy” chỉ có nghĩa là không được Giáo hội nhìn nhận như là “được ơn linh hứng”, chứ không hẳn là sai lầm. Bằng cớ là quý danh song thân của Đức Maria, cũng như việc đức Maria dâng mình vào đền thờ đều dựa theo một ngụy thư mang tên là “Tiền Phúc âm thánh Giacôbê”. Các ngụy thư về đức Maria tựu trung vào những điểm sau đây: 1/ Gia thế và tuổi xuân của Đức Maria cho đến lúc đính hôn với thánh Giuse. 2/ Đức Maria trong thời niên thiếu của Đức Giêsu, nghĩa là lúc lánh nạn bên Ai-cập. 3/ Đức Maria vào lúc Tử nạn và Phục sinh của Chúa Giêsu. 4/ Đức Maria ly trần. Như đã nói trước đây, chúng ta chỉ dừng lại ở điểm chót này.
Tân ước không nói gì về thời gian và địa điểm Đức Maria lìa đời. Như vậy là tất cả đều dựa theo ngụy thư hay sao?
Đúng như vậy. Tuy nhiên, như vừa nói, ngụy thư không có nghĩa “sách lừa bịp”. Mặt khác, chúng ta đang chỉ nói đến khía cạnh lịch sử chứ không bàn đến khía cạnh tín lý. Vì thế các tài liệu gọi là “ngụy thư” có thể coi như chứng tích của các lưu truyền dân gian, và cần được đánh giá theo thể văn đó. Đi vào vấn đề cụ thể, nghĩa là về chuyện Đức Mẹ lìa đời (Transitus Virginis), chúng ta có hai nguồn truyền khẩu. Một nguồn cho rằng Đức Mẹ đã an giấc tại Giêrusalem vào khoảng một năm sau khi Chúa Giêsu lên trời; các thánh tông đồ đã tiễn đưa Người ra mộ trước khi chia tay nhau đi giảng đạo. Một nguồn khác cho rằng Đức Mẹ đã sống thêm một thời gian nữa với thánh Gioan, và đi theo vị tông đồ này sang Êphêsô; dĩ nhiên, theo lưu truyền này thì Đức Mẹ an giấc tại Êphêsô.
Lưu truyền nào đáng tin hơn?
Tôi không phải là nhà chuyên môn về sử học, cho nên chỉ kể lại những điều đọc thấy trong sách vở thôi. Xét về mặt lịch sử, lưu truyền về việc Đức Mẹ an giấc tại Giêrusalem xem ra đáng tin hơn, theo nghĩa là lễ phụng vụ kính Đức Mẹ an giấc bắt đầu từ đây, tại ngôi đền thờ được cất ở trên ngôi mộ của Người.
Như vậy Đức Mẹ an giấc hay là chết?
Trong tiếng Việt cũng như trong nhiều ngôn ngữ khác, người ta kiêng nói đến “chết, tử”, và thay bằng những từ ngữ như là “qua đời, an nghỉ, tạ thế, lìa đời, vv”. Có lẽ không phải chỉ vì muốn dùng từ ngữ thanh tao hơn, nhưng còn muốn nói rằng sau cuộc sống ở dương gian này, còn có cuộc sống khác nữa. Đối với đức tin Kitô giáo, chúng ta tin rằng sau cái chết, linh hồn bất tử vẫn tồn tại bên Chúa. Riêng với Đức Maria, thì không những là linh hồn mà cả thân xác cũng được ở bên Chúa; nhưng thử hỏi: Mẹ có phải trải qua cái chết trước khi được hồn xác được đưa lên trời hay không? Các nhà thần học không nhất trí. Chúng ta tạm gác qua chuyện thần học sang một bên, và trở về với các nguồn truyền khẩu. Dựa theo những ngụy thư mang tên là sự an giấc của Đức Maria, thì không lâu sau khi Chúa lên trời, một thiên sứ đến báo tin cho Mẹ biết rằng sắp đến ngày ra đi. Mẹ liền mời các thân nhân đến để ở gần bên cạnh vào lúc kết thúc cuộc đời. Các thánh tông đồ cũng được triệu tập đến. Một buổi canh thức và cầu nguyện đã diễn ra vào đêm cuối cùng, và sáng hôm sau, Chúa Giêsu đã đến đem linh hồn Mẹ về trời. Các thánh tông đồ chôn cất thân xác Mẹ trong một ngôi mộ mới cất. Ba ngày sau, Chúa Giêsu và các thiên sứ đến đưa thân xác Mẹ về thiên đàng và được kết hiệp với linh hồn. Đó là những đại cương, bởi vì xét về chi tiết thì có nhiều dị biệt giữa các phiên bản, thí dụ như về thời gian (1 năm, hay lâu hơn sau khi Chúa lên trời), về địa điểm (Bêlem hay là Giêrusalem?).
Lúc nãy cha nói rằng lưu truyền về Đức Mẹ an giấc ở Giêrusalem thì cổ xưa hơn lưu truyền về an giấc ở Êphêsô, cho nên đáng tin hơn phải không?
Tôi nói là lễ kính Đức Mẹ an giấc bắt nguồn từ Giêrusalem, chứ không phải từ Êphêsô. Tuy nhiên điều này không có nghĩa là các lưu truyền về Đức Mẹ an giấc đều có giá trị lịch sử. Lý do là vì xem ra các tài liệu này ra đời muộn, nghĩa là vào thế kỷ V. Thật vậy, vào khoảng năm 377 (nghĩa là cuối thế kỷ IV), đức cha Êpiphaniô giám mục Salamina (+403), đã từng sống lâu năm ở Giêrusalem đã viết rằng Kinh thánh không nói gì về việc Đức Mẹ kết thúc cuộc đời như thế nào, và vì thế đã có ít là ba giả thuyết: thứ nhất, Đức Mẹ được Chúa đưa lên trời; thứ hai, Đức Mẹ được tử đạo; thứ ba, Đức Mẹ chết như bao nhiêu sinh linh khác. Tác giả không biết nên theo ý kiến nào, tuy xác tín rằng cuộc đời của Đức Mẹ kết liễu cách khác thường (Panarion 78,11.24). Dù sao cũng nên biết là từ cuối thế kỷ VI (khoảng giữa các năm 540 và 570), có lễ kính Đức Mẹ an giấc được mừng vào ngày 15 tháng 8, và bành trướng sang Tây phương vào thế kỷ VII. Không thiếu sử gia đã nêu lên câu hỏi: phải chăng lễ phụng vụ bắt nguồn từ các ngụy thư, hay nguỵ thư bắt nguồn từ lễ phụng vụ? Tôi xin miễn đi sâu vào vấn đề này.
Còn lưu truyền về việc Đức Mẹ an giấc tại Êphêsô ra đời từ hồi nào?
Theo Phúc âm thứ bốn, Chúa Giêsu từ trên thập giá đã ký thác thánh Gioan cho Đức Mẹ và ký thác Đức Mẹ cho thánh Gioan, rồi từ đó, môn đệ Gioan đưa Mẹ về nhà mình (Ga 19,27), và Mẹ cũng theo Gioan trên đưỡng truyền giáo. Theo một lưu truyền, thánh Gioan đã hoạt động ở Êphêsô, vì thế Đức Mẹ cũng đi theo thánh Gioan và qua đời tại đây. Hồi tháng 11 năm ngoái, đức thánh cha Bênêđictô XVI (theo gương của hai vị tiền nhiệm Phaolô VI và Gioan Phaolô II), trong chuyến du hành sang Thổ nhĩ kỳ, có đến thăm ngôi nhà này, được người địa phương đặt lên là nhà của Mẹ Maria (Meryem Ana Evi). Các nhà khảo cổ cho rằng nền của ngôi nhà này mang vết tích của thế kỷ I của Công nguyên. Nhưng làm sao chứng căn nhà này là của đức Maria được, cũng như chị biết là tại Loreto ở bên nước Ý, cũng có một ngôi nhà tục truyền là của đức Maria ở Nazareth.
Lưu truyền Êphêsô có giá trị lịch sử đến mức nào?
Trên đây tôi đã nói rằng lưu truyền Giêrusalem ra đời trước, vào khoảng thế kỷ VI. Lưu truyền Êphêsô ra đời muộn hơn, và gặp thấy khá nhiều vấn nạn. Thứ nhất là cần kiểm chứng xem thánh Gioan có sang Êphêsô không. Thứ hai, cần kiểm chứng xem Đức Mẹ có đi theo thánh Gioan hay không. Tuy nhiên, dưới một mặt khác, chúng ta đừng nên quên rằng lòng tôn kính Đức Mẹ trong Hội thánh đã tăng trưởng kể từ sau công đồng họp tại Êphêsô năm 431. Biến cố này là nguồn gốc của các bài giảng và các lưu truyền về cuộc đời Đức Maria. Vì thế xét về giá trị lịch sử, thì khó nói được lưu truyền nào hơn lưu truyền nào, bởi vì chính công đồng Êphêsô là khởi điểm cho sự phát triển lòng tôn kính Đức Mẹ, kể cả lễ phụng vụ cử hành tại Giêrusalem. Như đã nói ngay từ đầu, tôi chỉ bàn đến khía cạnh lịch sử chứ không đi vào khía cạnh tín lý, bởi vì tín điều về Đức Maria hồn xác lên trời dựa trên các chứng cứ mặc khải và thần học, chứ không dựa trên các truyền kỳ dân gian.
Lm. Giuse Phan Tấn Thành, op.
No comments:
Post a Comment